Κούστας Νικόλαος
Γεωπόνος B.Sc & M.Sc
Αχελώος Δέλτα FOODS
Κατά καιρούς ακούμε ή διαβάζουμε για ανακλήσεις τροφίμων λόγω αυξημένης υπολειμματικότητας φυτοφαρμάκων ύστερα από χημικές εργαστηριακές αναλύσεις. Ως αποτέλεσμα αυτού ολόκληρα φορτία νωπών ή επεξεργασμένων τροφίμων να καταλήγουν στα σκουπίδια, οι παραγωγοί να οδηγούνται σε απόγνωση αλλά και οι ευαισθητοποιημένοι καταναλωτές να αντιμετωπίζουν τέτοια φαινόμενα με έντονη ανησυχία. Παρακάτω θα μιλήσουμε λίγο πιο αναλυτικά για την υπολειματικότητα. Συγκεκριμένα για το πώς σχηματίζονται τα υπολείμματα στα αγροτικά προϊόντα, από τί επηρεάζεται η ταχύτητα μείωσης της συγκέντρωσής τους σε αυτά και τέλος τι οφείλουν να τηρούν οι παραγωγοί - επαγγελματίες χρήστες φυτοπροστατευτικών προϊόντων.
Τι είναι υπόλειμμα;
Είναι µία ή περισσότερες ουσίες, παρούσες είτε εντός είτε επί των φυτών, των προϊόντων φυτικής προέλευσης, των βρώσιµων προϊόντων ζωικής προέλευσης ή αλλού στο περιβάλλον, οι οποίες προκύπτουν από τη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων, περιλαµβανοµένων των µεταβολιτών τους και των προϊόντων που προέρχονται από την αποικοδόµηση ή την αντίδρασή τους.
Σχηματισμός εναποθέματος των φυτοπροστατευτικών προϊόντων στα αγροτικά προϊόντα:
Κατά την εφαρμογή ενός φυτοφαρμάκου διά του ψεκασμού του φυλλώματος, η ποσότητα που απομένει στη φυλλική επιφάνεια, μετά την εξάτμιση του νερού του ψεκαστικού υγρού, δημιουργεί ένα λεπτό υμένιο, το οποίο περιέχει την (τις) δραστική(ες) ουσία(ες) του γεωργικού φαρμάκου, καθώς και τις βοηθητικές ουσίες του, δεν είναι σταθερός, αλλά δύναται να απομακρυνθεί με έκπλυση λόγω της βροχής, με εξάτμιση, ακόμη και με μηχανική ανακίνηση του φυτού με τον άνεμο ή κατά την διεξαγωγή καλλιεργητικών εργασιών εντός του ψεκασμένου αγρού. Για τον λόγο αυτό, η ποσότητα του γεωργικού φαρμάκου που περιλαμβάνεται στον εν λόγω υμένα κατά το στάδιο αυτό χαρακτηρίζεται ως εναπόθεμα (dislodgeable residue).
- Η ταχύτητα μείωσης της ποσότητας του φαρμάκου που βρίσκεται επάνω στους φυτικούς ιστούς με τη μορφή του εναποθέματος είναι σχετικά μεγάλη και εξαρτάται από τις κλιματολογικές συνθήκες (θερμοκρασία και υγρασία του αέρα, ηλιοφάνεια, ένταση του ανέμου και της βροχής), αλλά και από τις φυσικοχημικές ιδιότητές του.
- Η ταχύτητα μετατροπής του εναποθέματος σε υπόλειμμα εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, οι κυριότεροι των οποίων είναι:
α) οι φυσικοχημικές ιδιότητες του γεωργικού φαρμάκου που χρησιμοποιήθηκε, αν και κατά πόσο το
γεωργικό φάρμακο είναι διασυστηματικό ή όχι,
β) τα ανατομικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά της φυλλικής επιφάνειας (παρουσία ή όχι τριχών, φυσιολογία και μορφολογία των στοματίων, εμβαδό φυλλικής επιφάνειας, γωνία έκπτυξης των
φύλλων κ.α.), τη σύσταση της εφυμενίδας και
γ) τις περιβαλλοντικές συνθήκες.
Όταν το εναπόθεμα μετατρέπεται πλέον σε υπόλειμμα, τότε η δραστική ουσία του φυτοφαρμάκου είναι σταθερά δεσμευμένη επάνω ή μέσα στους φυτικούς ιστούς.
Η ταχύτητα μείωσης της συγκέντρωσης των υπολειμμάτων επάνω και μέσα στους φυτικούς ιστούς που ψεκάστηκαν είναι πάντοτε εμφανώς μικρότερη από την αντίστοιχη ταχύτητα μείωσης του εναποθέματος και εξαρτάται:
1) από την ταχύτητα μετακίνησης του γεωργικού φαρμάκου προς άλλους ιστούς ή όργανα του φυτού (π.χ. εάν το φάρμακο είναι διασυστηματικό, διελασματικό κλπ)
2) από την ταχύτητα μεταβολισμού του και
3) από την ταχύτητα αύξησης του φυτικού ιστού, κυρίως όμως του καρπού (η φαινομενική μείωση της συγκέντρωσης του φαρμάκου οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αραίωσή του λόγω της αύξησης της φυτικής μάζας).
Τί οφείλουν να τηρούν οι παραγωγοί – επαγγελματίες χρήστες φυτοπροστατευτικών προϊόντων:
• Να χρησιμοποιούν στις καλλιέργειές τους μόνο σκευάσματα που έχουν έγκριση και τους χορηγούνται από υπεύθυνο Γεωπόνο ή Τεχνολόγο Γεωπονίας.
• Οι εφαρμογές να πραγματοποιούνται την κατάλληλη χρονική στιγμή.
• Να μην υπερβαίνουν τις συνιστώμενες δόσεις των φαρμάκων που αναγράφονται στις ετικέτες αφού αυτές έχουν υπολογισθεί ως οι ανώτατες.
• Η συγκομιδή των προϊόντων που έχουν ψεκασθεί να γίνεται αφού τηρηθεί το χρονικό όριο P.H.I. (μεσοδιάστημα μεταξύ της τελευταίας επέμβασης και της συγκομιδής) το οποίο αναγράφεται στην ετικέτα των φαρμάκων.
• Σε περίπτωση της γειτνίασης μιας καλλιέργειας για παράδειγμα ελιές με εσπεριδοειδή θα πρέπει να λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα προστασίας προς αποφυγή μεταφοράς νέφους φαρμάκου από την μια καλλιέργεια στην άλλη (κίνδυνος για δημιουργία υπολειμματικότητας πριν τη συγκομιδή / δημιουργία ανθεκτικότητας παθογόνων) – αψέκαστες ζώνες μεταξύ των καλλιεργειών.
• Να μην πραγματοποιείται ψεκασμός όταν υπάρχει δυνατός αέρας.
• Να πραγματοποιούν ψεκασμούς ή τις πολύ πρωινές ώρες είτε τις βραδινές ώρες για την προστασία των ωφέλιμων εντόμων.
• Μετά από κάθε ψεκασμό, να καθαρίζεται καλά το βυτίο και το σύστημα ψεκασμού, προκειμένου να μην υπάρχει περίπτωση να μείνουν υπολείμματα φαρμάκου/ων τα οποία θα καταλήξουν στον επόμενο ψεκασμό.
• Τα δοχεία, τα μπουκάλια και οι σακούλες να ξεπλένονται με νερό και το περιεχόμενο να το αδειάζουν εντός του βυτίου πριν τον ψεκασμό. Τα δοχεία και τα μπουκάλια να τα τρυπούν και να τα πετούν στους αστικούς κάδους απορριμμάτων.
Πηγές:
Ζιώγας Β., Μάρκογλου Α., 2010. Γεωργική Φαρμακολογία - Βιοχημεία,Φυσιολογία, Μηχανισμοί Δράσης και Χρήσεις των Φυτοπροστατευτικών Προϊόντων. Εκδόσεις Β.Ζιώγας και Α.Μάρκογλου.
Παπαδοπούλου-Μουρκίδου Ε., Πατσιάς I., 2009. Χρωματογραφία και Εργαστηριακές Τεχνικές μελέτης φυσικοχημικών και βιολογικών ιδιοτήτων και αναλύσεων υπολειμμάτων γεωργικών φαρμάκων. Εκδόσεις Μέθεξις
ΕΣΥΦ: «Γενικό πρωτόκολλο χαμηλών εισροών φυτοπροστασίας & Εγχειρίδιο ασφαλούς χρήσης γεωργικών φαρμάκων»
ΕΣΥΦ: «Οδηγός για τα Υπολείµµατα Φυτοπροστατευτικών Προϊόντων στα Προϊόντα Φυτικής Προέλευσης».
30/01/2021
