ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΥΜΠΟΥΡΗΣ,
Εντεταλμένου Ερευνητή, Ινστιτούτο Ελιάς,
Olinenews.gr
Παρά τις όποιες αμφισβητήσεις, είτε σε συζητήσεις καφενείου είτε με τη μορφή περισπούδαστης συνωμοσιολογίας, η κλιματική αλλαγή υπάρχει σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και στη χώρα μας. Από τη μία πλευρά τεκμηριώνεται από επιστημονικές μελέτες με μεγάλες χρονοσειρές μετεωρολογικών στοιχείων και από την άλλη διαπιστώνεται από αγρότες, οι οποίοι παρατηρούν ότι οι καλλιέργειές τους συμπεριφέρονται διαφορετικά ή ζημιώνονται συχνότερα από ακραία καιρικά φαινόμενα. O όρος «κλιματική αλλαγή» χρησιμοποιείται για αναφορές στη μεταβολή του παγκόσμιου κλίματος και ειδικότερα σε μεταβολές μετεωρολογικών συνθηκών μεγάλων χρονικών περιόδων. Οι κλιματικές αλλαγές οφείλονται σε φυσικά αίτια καθώς και σε ανθρώπινες δραστηριότητες. Βασικά στοιχεία της κλιματικής αλλαγής είναι:
- η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας,
- ακραία φαινόμενα όπως καύσωνες ή πλημμύρες,
- η μείωση του διαθέσιμου νερού και
- η μείωση της γονιμότητας του εδάφους.
Ο ελαιοπαραγωγός υφίσταται τις συνέπειες με τη μορφή ζημιάς στην ανθοφορία, στην καρποφορία και στο φυτικό κεφάλαιο. Άλλες επιπτώσεις είναι η χαμηλή παραγωγή καρπού ή και η πλήρης ακαρπία. Φέτος το φθινόπωρο, εκτεταμένες ζημιές σημειώθηκαν από τον «Ζορμπά» σε ελαιώνες της Πελοποννήσου αλλά και αλλού, ενώ το περασμένο καλοκαίρι ισχυρή χαλαζόπτωση κατέστρεψε καλλιέργειες στα Φάρσαλα (όπως και σε άλλες περιοχές). Πριν από λίγα χρόνια είχαμε ολοκληρωτική καταστροφή της ανθοφορίας στην ελιά αλλά και σε άλλες καλλιέργειες. Φυσικά δεν είναι πρωτοεμφανιζόμενα τα φαινόμενα καταστροφών σε καλλιέργειες από τον καιρό, συνέβαιναν πάντα. Αλλά είναι η συχνότητα και η έντασή τους που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή. Επίσης, σημαντικές αλλαγές παρατηρούνται στα στάδια ανάπτυξης των φυτών όπως για παράδειγμα πολύ πρώιμη άνθηση ή έκπτυξη βλαστοφόρων οφθαλμών εξαιτίας της αυξημένης θερμοκρασίας.
Οι επιπτώσεις της απορρύθμισης του κλίματος «δεν ήταν ποτέ τόσο σοβαρές» και πρέπει η διεθνής κοινότητα να «κάνει πολύ περισσότερα» για την καταπολέμησή της, σύμφωνα με την επικεφαλής του ΟΗΕ για το Κλίμα (Πηγή CNN Greece, www.cnn.gr). Οι ενέργειες που μπορούμε να κάνουμε χωρίζονται σε αυτές που βοηθούν στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και σε αυτές που στοχεύουν στην προσαρμογή των καλλιεργειών στις νέες συνθήκες.
Για να συμβάλουμε στον περιορισμό της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής μπορούμε να μειώσουμε την απελευθέρωση αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Για παράδειγμα, με την καύση των υπολειμμάτων κλαδέματος απελευθερώνονται στον αέρα τεράστιες ποσότητες ζημιογόνων αερίων. Αντίθετα, με το θρυμματισμό και τη χρήση του πριονιδιού ως εδαφοβελτιωτικό με επιτόπου ανακύκλωση στο χωράφι αποφεύγουμε τη ρύπανση της ατμόσφαιρας και πετυχαίνουμε σημαντικά οφέλη για τον ελαιώνα μας. Αυτή η πρακτική δοκιμάστηκε συστηματικά για περισσότερα από πέντε χρόνια στους νομούς Μεσσηνίας, Χανίων, Ηρακλείου και Λασιθίου σε συνεργασία με αγροτικές οργανώσεις και είχε πολύ καλά αποτελέσματα. Με βάση αυτή την εκτεταμένη εφαρμογή (έργα LIFE Oliveclima και Agroclimawater), ο θρυμματισμός των κλαδιών βρήκε μεγάλη ανταπόκριση σε όλη την Ελλάδα και ο αγροτικός κόσμος περίμενε με ενθουσιασμό οδηγίες για να τον υιοθετήσει στην καλλιέργειά του. Σε αυτή την κατεύθυνση, ξεκίνησε μια θετική κίνηση του ΥπΑΑΤ στο πλαίσιο του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης, με την οποία θα δίνονταν κίνητρα ανακύκλωσης υπολειμμάτων κλαδέματος στην ελαιοκαλλιέργεια, η οποία όμως τελικά δεν υλοποιήθηκε υπό τον φόβο εξάπλωσης ασθενειών από άρρωστα δέντρα. Στην πραγματικότητα, όμως, είναι σαφές ότι τα κλαδιά από δέντρα με ύποπτα συμπτώματα πρέπει να καίγονται και να μην ανακυκλώνονται, όπως επίσης είναι σαφές ότι ο αγρότης πρέπει να συμβουλεύεται τον γεωπόνο για να πετύχει στην εφαρμογή νέων καλλιεργητικών πρακτικών και τεχνολογιών. Όπως τα φυτοφάρμακα είναι δηλητήρια αλλά αντί να απαγορεύσουμε τη χρήση τους ακολουθούμε οδηγίες σωστής εφαρμογής και πετυχαίνουμε φυτοπροστασία, έτσι και με την ανακύκλωση κλαδεμάτων υπάρχει η επιλογή της σωστής εφαρμογής. Υπάρχουν και άλλες πρακτικές μετριασμού της κλιματικής αλλαγής όπως εξορθολογισμός στη χρήση των συνθετικών λιπασμάτων και αξιοποίηση τοπικών υλικών ως εισροών στο αγροοικοσύστημα τις οποίες θα αναλύσουμε σε άλλη ευκαιρία.
Από την πλευρά της προσαρμογής της ελαιοκαλλιέργειας στην κλιματική αλλαγή, υπάρχουν επίσης συγκεκριμένες καλές καλλιεργητικές πρακτικές που μπορεί να εφαρμόσει ο παραγωγός. Ένα βασικό συμπέρασμα που μπορούμε να κρατήσουμε είναι ότι οι καλλιέργειες αντεπεξέρχονται πολύ καλύτερα στην κλιματική αλλαγή όταν φροντίζουμε το έδαφος να είναι εμπλουτισμένο με οργανική ουσία. Αυτό βοηθά να αποκτήσει το φυτό μια πιο σταθερή γονιμότητα αλλά και ευρωστία, υγεία και ανθεκτικότητα ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί καλύτερα όταν προκύψει κάποιο ακραίο φαινόμενο. Συγκεκριμένα για την ελιά, αυτό μπορεί να επιτευχθεί με κάποιους πολύ απλούς τρόπους ανακύκλωσης οργανικών υλικών. Όπως είπαμε προηγουμένως για τα κλαδιά του κλαδέματος, που αντί να τα καίμε, μπορούμε να τα θρυμματίζουμε και να τα ενσωματώνουμε στο έδαφος αλλά και με την κομποστοποίηση που δίνει ένα ακόμα καλύτερο υλικό. Επίσης μπορούν να κομποστοποιούμε ό,τι οργανικά υλικά υπάρχουν διαθέσιμα στην περιοχή. Θα μπορούσε να είναι τα υπολείμματα ενός ελαιουργείου, μιας οινοποιητικής ή κτηνοτροφικής μονάδας. Οτιδήποτε οργανικό υλικό υπάρχει γεωργικής προέλευσης μπορεί, με την κατάλληλη ανάμειξη, με τον κατάλληλο χειρισμό να είναι ένα πολύ πλούσιο εδαφοβελτιωτικό και αυτό θα κάνει το έδαφος πιο γόνιμο και την καλλιέργειά μας πιο ανθεκτική.
Ένα σημαντικό μήνυμα είναι ότι ΤΑ ΔΕΝΤΡΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΛΑΔΕΥΟΝΤΑΙ ΚΑΘΕ ΧΡΟΝΟ. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να κάνουμε κάθε χρόνο δραστικές εφαρμογές και να κόβουμε χοντρά κλαδιά, αλλά, πηγαίνοντας κάθε χρόνο, θα χρειάζεται να κάνουμε όλο και λιγότερα πράγματα. Όσο πιο συχνά παρακολουθούμε το δέντρο, τόσο λιγότερους βλαστούς χρειάζεται να κόβουμε. Με τον τρόπο αυτό έχουμε το δέντρο σε μια ισορροπία βλάστησης και καρποφορίας που θα διαχειρίζεται καλύτερα το λίπασμα και το νερό που του δίνουμε. Το θερινό κλάδεμα βοηθάει να απομακρύνουμε εγκαίρως ανεπιθύμητους βλαστούς ώστε να εξοικονομήσουμε λίπασμα και νερό για τη βλάστηση που θα μείνει. Έτσι το δέντρο θα έχει σταθερότερη παραγωγή και τελικά καλύτερο οικονομικό αποτέλεσμα για τον παραγωγό. Ένα δέντρο που έχει 70% παραγωγή κάθε χρόνο θα δώσει περισσότερο και ποιοτικότερο λάδι και καλύτερα οικονομικά αποτελέσματα σε σύγκριση με ελαιώνα που φορτώνεται μία χρονιά και δεν έχει καρπούς την επόμενη (παρενιαυτοφορία).
Ένα πολύ βασικό στοιχείο στην καλλιέργεια είναι το νερό. Ακούγεται πολλές φορές ότι πρέπει να καταναλώνουμε λιγότερο νερό. Η γεωργία χρησιμοποιεί ναι μεν αρκετό νερό, αλλά αυτό το νερό ωφελεί το περιβάλλον. Θα πρέπει, λοιπόν, να παραμείνει στη γεωργία, αλλά να να το διαχειριζόμαστε και να το αξιοποιούμε με καλύτερο τρόπο ώστε να έχει καλύτερα αποτελέσματα. Το νερό που ποτίζουμε τα χωράφια μας κάνει πολύ καλό στο περιβάλλον. Φυσικά πρέπει να ποτίζουμε ακριβώς όσο χρειάζεται και να αποφεύγουμε τις υπεραρδεύσεις. Χρειάζεται σωστή άρδευση με συνεργασία του παραγωγού με τους τοπικούς γεωπόνους και τους αρμόδιους φορείς. Ο παραγωγός θα πρέπει να παίρνει την τεχνογνωσία, τη συμβουλή, να ενημερώνεται, γιατί υπάρχουν πολλές πληροφορίες διαθέσιμες. Συγκεκριμένα, το δίκτυο διανομής του νερού πρέπει να συντηρείται ώστε να ελαχιστοποιούνται οι απώλειες. Υπάρχει τεχνολογία αυτοματισμού της άρδευσης ώστε να ποτίζουμε ακριβώς όταν χρειάζεται και με την ποσότητα που έχουν ανάγκη τα δέντρα. Ο αγρότης μπορεί να βλέπει στο κινητό του τηλέφωνο την εδαφική υγρασία που μετράται με ειδικό αισθητήρα και να δίνει εντολή στην ηλεκτροβάνα για πότισμα. Σημαντικό είναι να ξεκινάμε την άρδευση από την άνοιξη, όταν δεν επαρκούν οι βροχοπτώσεις, ώστε να κρατάμε τα δέντρα σε άριστη κατάσταση για την ανθοφορία. Έτσι, καθώς μπαίνουμε στο καλοκαίρι, το βρόχινο νερό που έχει αποθηκευτεί το χειμώνα στο έδαφος δεν έχει εξαντληθεί και είναι διαθέσιμο στην καλλιέργεια. Επίσης, οι αρδευόμενοι ελαιώνες πρέπει να ποτίζονται και τις χρονιές που δεν έχουν καρποφορία τα δέντρα, γιατί επηρεάζεται η παραγωγή της επόμενης χρονιάς.
Ένα μήνυμα είναι ότι πληροφορίες υπάρχουν για πάρα πολλά θέματα και οι παραγωγοί θα πρέπει να τις αναζητήσουν. Αν ρωτήσουν, θα τις βρουν. Κάποιος, για παράδειγμα, που θέλει πληροφορίες για την άρδευση της ελιάς, θα πρέπει να ψάξει στο Διαδίκτυο κάποιον που γνωρίζει αποδεδειγμένα το θέμα. Οι αγρότες παραπονιούνται ότι δεν πάει καλά η καλλιέργειά τους, ενώ μπορούν οι ίδιοι με την καθοδήγηση και την ενημέρωση να τη βελτιώσουν. Υπάρχουν δωρεάν για όλους απλά βίντεο για το κλάδεμα, τη λίπανση, τη διαχείριση ζιζανίων αλλά και συνολικά τη διαχείριση του ελαιώνα στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών & Αμπέλου, ΕΛΓΟ «ΔΗΜΗΤΡΑ».
Εφαρμόζοντας τη διαθέσιμη τεχνογνωσία, μπορούμε να περιορίσουμε τις αρνητικές επιπτώσεις και να μεγιστοποιήσουμε τα οφέλη που προκύπτουν από τις γεωργικές δραστηριότητες καθιστώντας τη γεωργία έναν πολύτιμο σύμμαχο στον αγώνα περιορισμού της κλιματικής αλλαγής και προστασίας του περιβάλλοντος και αυξάνοντας παράλληλα το εισόδημα των ελαιοπαραγωγών.
6/1/2021